جلوگیری از مشکلات و دشواری ها جهت حفظ سلامت روانی لازم است. در این مقاله می خواهیم درباره یک جنبه مهم بهداشت روانی بحث کنیم که عبارتست از:«پیشگشری از اختلالات شخصیت.» اطبا و مراکز بهداشتی با تعلیم و تربیت و بکار بستن اصول بهداشتی از بیماریهای جسمی جلوگیری می کنند. متخصصین دشواری ها و مسائل سلامت روانی (روانپزشکان و روانشناسن و سایرین) معمولاً اعتقاد دارند که از بسیاری از اختلالات شخصیت با مراعات بهداشت روانی می توان جلوگیری کرد. برای پیشگیری از بیماری های شخصیت و ناراحتی های عاطفی، برخلاف سایر بیماری ها وسایل تعلیم و آموزش کافی نیست. به عنوان مثال اگر مانع شوند که تخم حشرات ناقل بیماری در آب استخرها پرورش پیدا نکند، به طور قابل توجهی از بیماری مالاریا جلوگیری می شود. اما به هیچ وجه ممکن نیست که از عوامل ناسالمی که در رشد شخصیت مؤثر است با چنین سهولتی جلوگیری کامل بعمل آورد. هیچ شخصی از بیماری و ضایعه و ناراحتی و هیجان مصون نیست. حتی با نقشه های حساب شده اقتصادی نیز نمی شود مانع از بروز هیجانات مردم شد. سیل و خشکسالی نقشه زندگی را درهم می ریزد و در نتجه موازنه انفعالی توده ها را برهم می ریزد. هیچکس نمی تواند از مشکلات هیجانی برکنار باشد. هیجانات جزء لاینفک زندگی ما هستند.

پنج اصل سلامت روانی

علی رغم دشواری ها اغلب مردم می توانند سلامت روانی خود را حفظ کنند. شخصیت قوی قادر است در مقابل فشار (استرس)مقاومت کند. حتی شخصیت ضعیف نیز می تواند با تقویت و کمک مقاومت بیشتری نشان دهد. سلامت روانی تنها آزاد بودن از دشواری ها نیست، بلکه در اینست که در مواجهه با دشواری ها راه حلی پیدا کند. اطلاع براینکه شخصیت انسانی چگونه ساخته شده و چگونه انجام وظیفه می کند می تواند تا اندازه ای به شخص کمک کند. هرچند که راه حل هایی ساده جهت پیشگیری دشواری های عاطفی نیست،

 اما اصول چندی هست که اگر مراعات شود می تواند در حفظ سلامت روانی مؤثر واقع شود. به طور عموم سلامت روانی شخص مربوط است به: 1- روابط شخص با دیگران 2- طرز رفتار شخص 3- منابع رضایت شخص 4- حصول ایمنی 5-ارزش هدف های شخص در زندگی. شاید با بحث در این موارد شخص قادر شود کلیدی برای فهم مشکلات خود پیدا کند و موارد ضعف خود را ترمیم کند.

1 ـ روابط شخص

عامل بسیار مهمی که در شادابی روحیه شخص مؤثر است عبارتست از: «قدرت بهتر کردن روابط شخص با دیگران». با این شرط که این قدرت همیشه در مورد دوستی و محبت بکار گرفته شود. ما به وسیله عشق محبت خانواده و دوستان را درک می کنیم. همچون رضایتی که از عشق زن و شوهر حاصل میشود. گرفتاری ها و غمگینی ها بیشتر راییده این مطلب است که شخص تا آن حد مورد علاقه دیگران نیست که توازنی بین نفرت و محبت در وجودش حاصل شود. نفرت به یک شخص یا یک شی مانع از برآورده شدن خواسته های شخص می شود و هر وقت که نفرت بیشتر شود لازم است که محبت در آن توازنی به وجود آورد. قدرت غلبه بر نفرت  به تجارب اولیه ایی که شخص در خانواده کسب کرده است بستگی دارد. عشق اولین درسی است که شخص در دوران کودکی از والدین فرا می گیرد و بعدها می تواند دوست داشتن را تعمیم دهد. وقتی که یادگیری اولیه خوب و صحیح انجام نگرفت،  بچه کوچک با یک خلأ عاطفی بزرگ رشد می کند . چنین شخصی فرصت آن را ندارد که مثل بچه کوچک پذیرای محبت باشد و بتواند به نوبه خود عشق ورزی را یاد بگیرد. در نتیجه زندگی را خالی از دوستی سپری خواهد کرد. چنین شخصی که از دوست داشتن چیزی نیاموخته ممکن است کاملاً بی نیاز از دیگران بار بیاید و چه بسا موفقیت های بزرگی را نیز در شغل و حرفه ای که دارد بدست آورد، ولی در هر حال چنین شخصی زن یا شوهر یا آموزگار بی عاطفه ای خواهد بود. بدون هیچ گونه رابطه دوستی و محبت مثل گرگ ها تنها زندگی خواهد کرد. زنی که در تمام دوران زندگی از مادرش محبتی ندیده نمی تواند زن دیگری را دوست داشته باشد، از این دسته اند کسانی که بطور دائم از دیگران بدگویی می کنند و حرف پشت سر دیگران  در می آورند. چنین زنی آمادگی آن را دارد که حتی با دختر های خود نیز رفتار خوبی نداشته و روزگار آنها را سیاه کند. همچنین است مردی که مناسبات نامطلوبی با پدرش داشته است. رفتار خصومت آمیز چنین شخصی را با مردان دیگر و پسرهایش باید نتیجه همان روابط اولیه دانست.

2 ـ چگونگی رفتار شخصی

کیفیت رفتار شخص با دیگران نتیجه سه نیرویی است که در شخصیت انسانی نهفته است. این سه نیرو از سه محل سرچشمه می گیرد که عبارتست از: شعور نا آگاه، شعور آگاه و وجدان که از ترکیب و تأثیر آن دو بر یکدیگر حاصل می شود. کشش محبت که شادی آور و آرام بخش است و کشش نفرت که مزاحم و ناراحت کننده است از شعور نا آگاه سرچشمه می گیرد. این کشش ها تمایلات خود خواهی شخص را سیراب می کند و این ارضای شخص رادر حدی نگه می دارد که گویی هنوز در منتهی الیه مرز کودکی است. اما شعور آگاه، دائم با محیط در تماس است و همیشه بر علیه خود خواهی و خویشتن پرستی و بر له رفتار های معقول اجتماعی عمل می کند. در نتیجه شخص را بصورت عضو خوب خانواده، باشگاه و جامعه در می آورد. اما وجدان نقش پلیس داخلی را دارد و شخص را با اخلاق و معیارهایی که از والدین به ارث برده تطابق می دهد . بالاخره این کنش ها در شخصیت انسانی اثر کرده و هر لحظه آدمی را به طرفی  می کشد و بدین ترتیب است که مثلاً شخص نمی تواند در مورد مطلبی تصمیم بگیرد و نمی تواند بگوید که فلان مسئله صحیح است یا غلط یا خوب است یا بد. مطلبی که در نظر یکی معقول است در نظر دیگری اشتباه شمرده می شود و آنچه را که یکی اشتباه  می داند دیگری صحیح حساب می کند.

3) منابع رضایت

برای سلامت روانی افراد احساس رضایت خاطر از زندگی لازم است. رضایت از برآورده شدن احتیاجات و قابل حصول شدن آرزوها حاصل می شود. به علاوه از خلق یک اثر زیبا یا از طرح یک نقشه جدید و مفید و یا انجام یک کار باارزش نیز به دست می آید. تقدیر و تشویق دیگران احساس رضایت را کامل تر می کند. رضایت از انجام کارهای معمولی و عادی حاصل نمی شود. هرکس به انجام مقداری کار یکنواخت و عادی و کسل و بی مزه روزمره مجبور است . ولی این احتمال نیز وجود دارد که کارهای معمولی و یکنواخت نیز رضایت شخص را فراهم آورد. زیرا ممکن است همین کارهای معمولی به دنبال هدف بزرگی باشد و اشتیاق نزدیکی به هدف شخص را راضی نگه دارد. حصول رضایت به مهارت و کاردانی و همچنین به بی نیازی و پشتکار نیز بستگی زیاد دارد. کسی که منتظر نشسته تا جریان پیش آمدها طوری باشد که دنیا به کام وی بگردد، همیشه سرش به سنگ خورده، ناراضی از خود و زندگی باقی خواهد ماند.

4 ـ ایمنی عاطفی

طرقی که شخص کسب ایمنی عاطفی می کند و مقدار و اندازه ای که می تواند اطمینان خاطر و ایمنی عاطفی داشته باشد برای سلامت روانی خود و بچه هایش کمال اهمیت را دارد. ایمنی عاطفی مربوط است به مقدار اعتماد به نفس شخص و فارغ بودن از حس مجرمیت و معلوماتی که مطلوب شخص است و کیفیت رابطه شخص با خانواده اش، حرفه اش و دوستانش. ایمنی عاطفی جهت رضایت و شادی روانی از اصول لازم است. احساس ناایمنی همیشه همراه است با آشفتگی خاطر و هیجان و ناراحتی. تمام این علائم نتیجه این است که حس ناایمنی با ترس رابطه نزدیکی دارد. وقتی که شخص دچار ناایمنی هست نمی تواند ایمنی و اطمینان خاطر در اطفال به وجود آورد. ولی اگر شخص از این حس به حد کافی برخوردار باشد، بچه هایش نیز به طور خودکار آن را از شخص اخذ می کنند. کیفیت روابط و برخورد با دیگران نیز به این مسئله وابسته است. مسئولیت اصلی تدارک زمینه عاطفی بچه ها به عهده والدین است.خانه تنها استراحتگاه اعضای خانواده نیست، بلکه گوشه دنجی است که شخص موقع ناراحتی و پیش آمدهایی که منجر به آشفتگی اش می شود به آغوش خانه پناه آورده دوباره ایمنی خاطر کسب می کند. ناایمنی و عدم اعتماد به افراد خانواده و دوستان خطر جدی است که سلامت روانی شخص را تهدید می کند.

5 ـ ارزش اهداف شخص

بالاخره بهتر است هدفی در زندگی شخص داشته باشید. بی هدف و بی مقصد نمی توان زیاد زندگی کرد. آرزوی ثروت ومکنت نمی تواند هدف زندگی باشد. بدبختانه افرادی هستند که در زندگی همچون کشتی های بی سکان آواره اند. با شغل یکنواخت و کسل کننده ای زندگی می کنند و تنها به این دلخوش اند که روز دریافت حقوق و دستمزد نزدیک می شود. بی هدف، با آوارگی و سرگردانی دست به گریبانند. در مقابل عده ای را نیز می شناسیم که زندگی خوب با تمام امکانات برای خود دست و پا می کنند و اما نمی توانند خوب و شایسته زندگی کنند.

«رشد عاطفی و ارزش هدف ها»

اگر هدف بزرک و با ارزشی در ندگی دارید، نزدیکی به آن مستلزم رشد عاطفی و انفعالی است. روی این اساس هدف دیگری در زندگی برای همه انسان ها لازم است  وآن نزدیکی و رسیدن به مرحله ای است که اصطلاحاً می گوییم: رشد عاطفی.

اگر رشد عاطفی بیش از اندازه جلو برود، شخص در موقع بخشش بیش از موقع دریافت احساس رضایت می کند. از روابط خود با دیگران در امور داد و ستد راضی است. اوت فراغت خود را به کارهای خلاق صرف می کند. در اصلاح و آبادی خانه، مدرسه، جامعه و به طور کلی در آبادی دنیا شرکت می کند. از اشتباهات و موفقیت هایش در زندگی درس می گیرد. از ترس ها و هیجانات و فشارهای عارضی تا اندازه ای آزاد است. احتمال دارد که شخص به چنین مرحله از رشد عاطفی نزدیک شود. شاید بسیاری از مردم به این مرحله برسند. اما این هدف ها بیش از همه برای پدر و مادر و معلمین اهمیت دارد. چگونه می توان منتظر بود که بچه ها، بیش از خود ما، سالمندان رشد کرده ایی باز آیند؟ این امر ممکن نیست مگر اینکه به سلامتی و شادابی و رشد نسل تازه ایمان وامید کامل داشته باشیم. امید است که این مطالب در پی ریزی این ایمان کمک مؤثری باشد.